---

مقدمه

از دیرباز رنگ های ضد خزه برای پوشش بدنه زیرآبی شناور ها و به منظور جلوگیری از چسبیدن موجودات دریایی مانند خزه (Algae) و نرم تنان (Mollusks) استفاده می شد. این موجودات با چسبیدن به بدنه شناور منجر به افزایش مقاومت بدنه و در نتیجه افزایش مصرف سوخت آن می شدند.

مطابق با تعریف مشروح در کنوانسیون، "سیستم ضد خزه" به پوشش، رنگ یا عملیاتی روی سطح یا یک قطعه اطلاق می شود که به منظور جلوگیری از چسبیدن ناخواسته موجودات زنده دریایی، بر روی آنها اعمال می گردد.

در گذشته، به منظور رسیدن به این هدف، از آهک (Lime) و بعد ها از آرسنیک (Arsenic) در پوشش بدنه شناور ها، استفاده می شد. با پیشرفت صنایع شیمیایی، رنگ های ضد خزه موثرتری با استفاده از ترکیبات فلزی، تولید شدند. این ترکیبات با کشتن سرخاب (Barnacles) و دیگر موجودات دریایی مانع چسبیدن آنها به بدنه شناور شده و البته به مرور زمان و به تدریج در آب دریا شسته و وارد محیط دریا می شدند.

---

Barnacle، کشتی چسب یا سرخاب نام گروهی از جانوران بندپا از فُرورده مژه پایان است که به زیرشاخه سخت پوستان، رده آرواره پایان تعلق دارد و بنابراین از بستگان دور خرچنگ های دریایی به شمار می آید. کشتی چسب ها از جمله مهمترین و فراوان ترین جانوران چسبنده بسترهای سخت به ویژه در نواحی جزرومدی هستند.

---

با انجام مطالعات بعدی، مشخص شد که وارد شدن این ترکیبات به محیط دریا، به دیگر موجودات دریایی نیز آسیب می رساند و احتمالا وارد چرخه غذایی می گردد.

یکی از موثر ترین رنگ های ضد خزه که در دهه 60 میلادی تولید شد، رنگ های ضد خزه بر پایه فلز قلع (Tin) بود که اصطلاحا Organotin Tributylin (TBT) نامیده می شد. با انجام مطالعات زیست محیطی، ثابت شد که این ماده می تواند باعث ایجاد تغییراتی در صدف های خوراکی و تغییر جنسیت در نوعی صدف خوراکی (Whelks)، شود.

در سال 1992، در شهر ریو و طی کنفرانسی در حوزه محیط زیست که توسط سازمان ملل برگزار گردیده بود، وظایفی ذیل بخش 17 دستور کار 21 آن مشخص شد که پذیرش کنوانسیون ضد خزه در سالهای بعد (2001 میلادی) را می توان خروجی موفقی برای آن دانست. این بخش از دستور کار، دولت ها را به انجام اقداماتی برای کاهش میزان آلودگی محیط زیست دریایی به واسطه استفاده از ترکیبات بر پایه قلع در سیستم های ضد خزه، فرا می خواند.

تأثیرات مضر برای محیط زیست به دلیل وجود ترکیبات بر پایه قلع در سیستم های ضد خزه، در سال 1989 میلادی توسط سازمان بین المللی دریانوردی تصدیق گردید. در سال 1990 کمیته اصلی حفاظت از محیط زیست دریایی (MEPC) طی ابلاغ بخشنامه ای غیر الزام آور، به دولت های عضو توصیه کرد که به منظور حذف تأثیرات مخرب این نوع سیستم های ضد خزه، استفاده از آن برای کشتی های با بدنه غیر آلومینیومی و طول بالاتر از 25 متر که نرخ شسته شدن (Leaching Rate) ضد خزه آن بالاتر از 4 میلی گرم TBT در روز باشد، ممنوع شود.

در نوامبر 1999، سازمان بین المللی دریانوردی ضمن پذیرش یک بخشنامه در مجمع اصلی آن، کمیته حفاظت از محیط زیست دریایی را مأمور کرد که نسبت به ایجاد یک سند قانونی که برای تمامی اعضا الزام آور باشد و در آن به تاثیرات مضر سیستم های ضد خزه در شناور ها پرداخته شود، اقدام نماید.

این بخشنامه، استفاده از ترکیبات بر پایه قلع را در سیستم های ضد خزه به عنوان زیست کش (Biocide) در تمام جهان از 1 ژانویه 2003 به بعد ممنوع می کرد و در آن فرآیند حذف تدریجی این ماده از سیستم های ضد خزه تا تاریخ 1 ژانویه 2008 برنامه ریزی شده بود.

بعد ها این سند قانونی تحت نام "کنوانسیون بین المللی کنترل سیستم های ضد خزه روی کشتی ها"، پذیرفته شد. این کنوانسیون که در 5 اکتبر 2001، استفاده از ترکیبات مضر بر پایه قلع را در رنگ های ضد خزه روی کشتی ها ممنوع کرد و همچنین با ایجاد یک ساختار و مکانیزم برای شناسایی، می تواند از به کارگیری مواد مضر احتمالی دیگر نیز جلوگیری کند. این کنوانسیون در 17 سپتامبر 2008 لازم الاجرا گردید.

با توجه به محتویات این کنوانسیون، اعضای آن باید استفاده از سیستم های مضر ضد خزه را در کشتی های تحت حاکمیتشان، ممنوع و یا محدود کنند و از سوی دیگر، این ممنوعیت ها برای کشتی هایی که به نوعی در آبهای تحت حاکمیت آنها فعالیت دارند (فعالیت هایی مانند ورود و خروج به بنادر، پایانه های فراساحل و کشتی سازی های فعال تحت حاکمیت آنها)، نیز اعمال شود.

ضمیمه 1 کنوانسیون، تاریخ لازم الاجرا شدن آن را 1 ژانویه 2003 مشخص کرده و استفاده یا استفاده مجدد از سیستم های ضد خزه حاوی مواد بر پایه قلع را به عنوان زیست کش را ممنوع کرد که بازه زمانی حذف تدریجی آن تا 1 ژانویه 2008 تعیین گردید. این الزامات برای حالت های زیر اعمال نمی گردیدند:

1. کشتی هایی که مواد ضد خزه حاوی قلع به عنوان زیست کش را بر روی بدنه یا بخش های خارجی خود اعمال نکرده بودند یا
2. کشتی هایی که بر روی مواد مضر اعمال شده مطابق با مندرجات کنوانسیون، یک لایه محافظ و پوشاننده اعمال کنند تا از شسته شدن مواد مضر و ورود آن به آب دریا جلوگپری شود.

این الزامات به تمام شناورها، به غیر از سکوهای ثابت و شناور، مخازن شناور (FSU)، شناور های FPSO، که قبل از تاریخ لازم الاجرا شدن این کنوانسیون (1 ژانویه 2003) ساخته شده اند و بعد از این تاریخ برای انجام تعمیرات زیرآبی به حوضچه خشک نرفته باشند، اعمال می گردد.

برای کشتی های با ظرفیت ناخالص 400 و بیشتر که در آبهای بین المللی دریانوردی می کنند (به غیر از سکوهای ثابت و شناور، FSU و FPSO) بعد از انجام بازرسی اولیه، گواهینامه ای تحت نام گواهینامه بین المللی سیستم ضد خزه صادر خواهد شد. در صورت تغییر مشخصات مندرج در گواهینامه یا تغییر در سیستم های ضد خزه، این گواهینامه جایگزین یا تغییر خواهد کرد.

برای شناورهای با طول بالای 24 متر و بالاتر اما با ظرفیت ناخالص کمتر از 400 که در آبهای بین المللی دریانوردی می کنند (به غیر از سکوهای ثابت و شناور، FSU و FPSO) به جای گواهینامه مذکور، یک گواهی برای سیستم ضد خزه اعمال شده بر روی شناور نگهداری کنند و این گواهی باید توسط مالک یا نماینده مجاز آن امضا شده و به همراه دیگر مدارک مرتبط مانند رسید رنگ و صورتحساب، بر روی شناور نگهداری گردد.

در اجلاس 71 ام کمیته اصلی محافظت از محیط زیست دریایی در جولای 2017، اصلاحیه جدیدی برای این کنوانسیون پذیرفته و ابلاغ گردید که ضمن آن استفاده از ماده Cybutryne در سیستم های ضد خزه، به دلیل تأثیرات مضر شدید در محیط زیست دریایی، به خصوص در زیست بوم آن، ممنوع اعلام شد. خلاصه ای از آنچه در این اصلاحیه ایجاد شده است را می توانید در ادامه مطالعه بفرمائید.

اصلاحیه جدید کنوانسیون سیستم های ضد خزه 2021

سازمان بین المللی دریانوردی ضمن ابلاغ بخشنامه Res.MEPC.331(76) اعمال یا اعمال مجدد سیستم های ضد خزه حاوی ماده مضر Cybutryne را ممنوع کرده و همچنین گواهینامه جدیدی با محتوای جدید و متناسب با الزامات جدید برای نگهداری بر روی شناور تعیین کرده است. همانگونه که قبلا بیان شد، تاریخ لازم الاجرا شدن این اصلاحیه از 1 ژانویه 2023 می باشد. جدول زیر، جزئیات الزامات قبلی و جدید مواد مضر که استفاده از آنها ممنوع است را به همراه تاریخ لازم الاجرا شدن و اقدامات کنترلی مرتبط را به صورت خلاصه مشخص می کند:

---